فواید چای برای سلامتی
مقدمه
چای، این نوشیدنی باستانی که قدمتی هزاران ساله دارد، امروزه نه تنها به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های جهان شناخته می‌شود، بلکه به دلیل فواید بی‌شمار آن برای سلامتی نیز مورد توجه قرار گرفته است. از دوران باستان که چای به‌عنوان دارویی شفابخش استفاده می‌شد، تا زمان کنونی که به بخشی از زندگی روزمره مردم در سراسر جهان تبدیل شده، تحقیقات علمی متعددی نشان داده‌اند که این نوشیدنی پرطرفدار می‌تواند در پیشگیری و مدیریت بسیاری از بیماری‌ها نقش مؤثری داشته باشد.
چای به دلیل دارا بودن ترکیباتی مانند کاتچین‌ها، پلی‌فنول‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها، اثرات مثبت متعددی بر سلامت انسان دارد؛ از کمک به پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی گرفته تا اثرات ضد دیابت، ضد پیری، و حتی کاهش خطر ابتلا به سرطان. این نوشیدنی ارزشمند همچنین تأثیرات چشمگیری بر سلامت شناختی، سلامت استخوان‌ها و بهبود عملکرد سیستم ایمنی دارد.
در ادامه، به بررسی علمی اثرات مفید چای بر سلامت انسان پرداخته شده است، که شامل نتایج مطالعات مختلف درباره نقش چای در پیشگیری از بیماری‌ها و بهبود کیفیت زندگی می‌باشد. این اطلاعات نشان می‌دهد که چگونه این نوشیدنی ساده می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر زندگی ما داشته باشد.
فواید چای برای سلامتی
چای با قدمتی که به سال ۲۷۰۰ قبل از میلاد بازمی‌گردد، یکی از قدیمی‌ترین نوشیدنی‌های جهان است و پس از آب، دومین نوشیدنی پرمصرف در دنیا محسوب می‌شود. این نوشیدنی که در گذشته به‌عنوان دارو استفاده می‌شد، بعدها به نوشیدنی اشراف تبدیل شد. امروزه با افزایش تحقیقات علمی درباره فواید سلامتی چای در سراسر جهان، مصرف این نوشیدنی نیز به‌طور موازی در حال افزایش است.
علاوه بر این، اگر تحلیل هزینه/فایده‌ای انجام شود، چای به‌طور کلی به‌عنوان یک نوشیدنی شناخته می‌شود که با کمترین هزینه، بیشترین فایده را ارائه می‌دهد.
حدود ۶۷ درصد از تولید جهانی چای که معادل ۶.۲۹ میلیون تن است، به چای سیاه اختصاص دارد. پس از آن چای سبز، چای اولانگ و چای سفید قرار دارند. تمام انواع چای، چه سیاه، چه سبز، چه اولانگ و چه سفید، از گیاهی به نام Camellia sinensis تولید می‌شوند. اگرچه ترکیبات این گیاه شگفت‌انگیز در طول فرآیند تولید تغییراتی را تجربه می‌کنند، اما فواید آن برای سلامتی انسان سال‌ها است که توسط دانشمندان مورد مطالعه قرار گرفته است.
بر اساس این مطالعات، می‌توان تأثیرات چای بر سلامت انسان را به‌صورت زیر خلاصه کرد:
چای با قدمتی که به سال ۲۷۰۰ قبل از میلاد بازمی‌گردد، یکی از قدیمی‌ترین نوشیدنی‌های جهان است و پس از آب، دومین نوشیدنی پرمصرف در دنیا محسوب می‌شود. این نوشیدنی که در گذشته به‌عنوان دارو استفاده می‌شد، بعدها به نوشیدنی اشراف تبدیل شد. امروزه با افزایش تحقیقات علمی درباره فواید سلامتی چای در سراسر جهان، مصرف این نوشیدنی نیز به‌طور موازی در حال افزایش است.
علاوه بر این، اگر تحلیل هزینه/فایده‌ای انجام شود، چای به‌طور کلی به‌عنوان یک نوشیدنی شناخته می‌شود که با کمترین هزینه، بیشترین فایده را ارائه می‌دهد.
حدود ۶۷ درصد از تولید جهانی چای که معادل ۶.۲۹ میلیون تن است، به چای سیاه اختصاص دارد. پس از آن چای سبز، چای اولانگ و چای سفید قرار دارند. تمام انواع چای، چه سیاه، چه سبز، چه اولانگ و چه سفید، از گیاهی به نام Camellia sinensis تولید می‌شوند. اگرچه ترکیبات این گیاه شگفت‌انگیز در طول فرآیند تولید تغییراتی را تجربه می‌کنند، اما فواید آن برای سلامتی انسان سال‌ها است که توسط دانشمندان مورد مطالعه قرار گرفته است.
بر اساس این مطالعات، می‌توان تأثیرات چای بر سلامت انسان را به‌صورت زیر خلاصه کرد:
اثر ضدویروسی
ده‌ها مطالعه علمی درباره اثر ضدویروسی کاتچین‌های موجود در چای سبز انجام شده است. جدیدترین این مطالعات در سال ۲۰۲۲ منتشر شد و نشان داد که کاتچین‌های چای سبز، به‌ویژه EGCG، به مهار ویروس SARS-CoV-2 کمک می‌کنند. به عبارت دیگر، کاتچین‌های چای سبز، به‌ویژه EGCG، می‌توانند ویروسی که باعث همه‌گیری کووید-۱۹ شد را مهار کرده و ممکن است از تکثیر آن جلوگیری کنند (۲).
مقاله دیگری که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، بیشتر مطالعات علمی مرتبط با اثر ضدویروسی کاتچین‌های چای سبز (به‌ویژه EGCG) و تئافلاوین‌ها (پلی‌فنول‌های موجود در چای سیاه) را بررسی کرده است. در این مقاله بیان شده که EGCG اثر ضدویروسی در برابر بسیاری از ویروس‌ها از جمله ویروس‌های شناخته‌شده‌ای مانند هپاتیت C، ویروس زیکا، ابولا، HIV-1، ویروس نیل غربی و ویروس آنفلوآنزای A و B دارد. همچنین در همین مقاله گزارش شده که تئافلاوین‌ها بسیاری از ویروس‌ها، از جمله ویروس‌های شناخته‌شده‌ای مانند آنفلوآنزای A و B، روتاویروس، کروناویروس و HIV-1 را مهار می‌کنند (۳،۴).
بر اساس جدیدترین اطلاعات، نباید فراموش کنیم که یکی از اقدامات پیشگیرانه ما در دوران همه‌گیری فعلی، مصرف چای است.
اثر ضد پوسیدگی دندان (Anticariogenic Effect)
چای به دلیل فلوراید طبیعی موجود در آن ممکن است تأثیر مثبتی بر پیشگیری از پوسیدگی دندان داشته باشد. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف انواع چای سبز، سیاه و اولانگ می‌تواند از تشکیل پلاک روی دندان‌ها جلوگیری کند و اثر باکتری‌کشی در برابر باکتری‌های دهانی مانند Escherichia coli، Streptococcus salivarius و به‌ویژه Streptococcus mutans که عامل پوسیدگی دندان هستند، داشته باشد (۵، ۶، ۷).
اثر ضد جهش (Antimutagenic Effect)
کاتچین‌های موجود در چای سبز، به‌ویژه EGCG، و پلی‌فنول‌های چای سیاه، به‌ویژه TF، دارای اثرات ضد جهش (antimutagenic) و ضد شکست کروموزومی (anticlastogenic) هستند. به عبارت دیگر، این ترکیبات می‌توانند از وقوع جهش‌هایی که ممکن است در DNA ایجاد شوند جلوگیری کرده و آسیب به کروموزوم‌ها را مهار کنند. ترکیبات چای مانند کاتچین، اسید آسکوربیک، توکوفرول، اسید تانیک، اسید کافئیک، کلروفیل و اسید گالیک در برابر برخی مواد جهش‌زا مؤثر شناخته شده‌اند. سطح این ترکیبات در چای می‌تواند با نوع چای، فصل برداشت و روش فرآوری متفاوت باشد که این امر می‌تواند فعالیت متغیر ضد جهش‌زایی محصولات مختلف چای را توضیح دهد (۸، ۹).
اثر ضد سرطان (Anticarcinogenic Effect)
بر اساس داده‌های بسیاری از تحقیقات، پلی‌فنول‌های چای آنتی‌اکسیدان‌های قوی‌ای هستند که آنزیم‌های سم‌زدایی مرحله دوم را تحریک می‌کنند و در نتیجه با کاهش آسیب به DNA در سلول و مهار فرآیندهایی که به سرطان منجر می‌شوند، خطر سرطان را کاهش می‌دهند (۸).
مطالعات علمی زیادی درباره تأثیر محافظتی پلی‌فنول‌های چای در برابر سرطان‌های ریه، پانکراس، پروستات، پستان، مری، روده بزرگ، معده، مثانه و پوست منتشر شده است. مشاهده شده که پلی‌فنول‌های چای، چه در چای سبز، سیاه، سفید یا اولانگ، از تشکیل سرطان جلوگیری می‌کنند و سن ابتلا به سرطان در جوامعی که به‌طور منظم چای می‌نوشند بیشتر و نرخ وقوع سرطان کمتر است (۱۰، ۱۱، ۱۲).
اثر ضد دیابت (Antidiabetic Effect)
دیابت نوع ۱ زمانی رخ می‌دهد که پانکراس انسولین تولید نمی‌کند یا مقدار بسیار کمی انسولین تولید می‌کند. بدون انسولین، قند خون نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود و در جریان خون تجمع می‌یابد. پلی‌فنول‌های موجود در چای با کاهش فعالیت آمیلاز، آنزیمی که نشاسته را تجزیه می‌کند، سطح گلوکز سرم خون را کاهش می‌دهند. بنابراین، نشاسته به‌صورت آهسته‌تر تجزیه می‌شود و افزایش ناگهانی گلوکز در سرم خون به حداقل می‌رسد (۱۰).
آزمایش‌های in vitro (در شرایط آزمایشگاهی) و in vivo (در شرایط زنده) نشان داده‌اند که کاتچین‌های چای سبز، تئافلاوین‌های چای سیاه، پلی‌ساکاریدها و کافئین موجود در هر دو نوع چای سبز و سیاه اثرات ضد دیابتی بر دیابت نوع ۲ دارند. بیشتر مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که مصرف روزانه چای سبز، چای سیاه و چای اولانگ و همچنین مکمل‌های غذایی حاوی EGCG تأثیرات مفیدی بر دیابت نوع ۲ دارند (۱۳).
اثر ضد پیری (Anti-aging Effect)
بر اساس این فرضیه، هنگامی که کاتچین‌های چای سبز، به‌ویژه EGCG را بررسی می‌کنیم، مشاهده می‌شود که این ترکیبات با خواص آنتی‌اکسیدانی قوی دارای اثرات ضد پیری هستند. مصرف چای سبز یا عصاره چای سبز در بدن، رادیکال‌های آزاد موجود در سرم خون را کاهش داده و با کاهش استرس اکسیداتیو فرآیند پیری را به تأخیر می‌اندازد (۱۴).
چای و بیماری‌های قلبی-عروقی (Tea and Cardiovascular Disease)
مصرف چای سبز، چای سیاه یا چای اولانگ تازه دم‌شده یک انتخاب رژیمی منطقی به نظر می‌رسد که باید به‌عنوان بخشی از سبک زندگی و رویکرد غذایی برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی در نظر گرفته شود.
چای و بیماری‌های قلبی-عروقی (Tea and Cardiovascular Disease)
شواهد علمی زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف چای اثر محافظتی در برابر بیماری‌های قلبی-عروقی دارد. این بیماری‌ها شامل گروهی از بیماری‌ها هستند که قلب و رگ‌های خونی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
مطالعات انسانی محدودی رابطه بین مصرف چای یا فلاونوئیدها و آترواسکلروز را بررسی کرده‌اند. در این مطالعات مشاهده شده است که آترواسکلروز با افزایش مصرف چای و فلاونول‌های موجود در آن کاهش می‌یابد.
سلول‌های اندوتلیال که سطح داخلی رگ‌های خونی را پوشش می‌دهند، در شرایط استرس اکسیداتیو دچار اختلال می‌شوند. این اختلال می‌تواند با مداخلات آنتی‌اکسیدانی مانند مصرف آنتی‌اکسیدان‌های چای سیاه معکوس شود (۵).
یکی از یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که چای با محدود کردن جذب کلسترول در روده، سطح کلسترول را کاهش می‌دهد. همچنین، چای سبز کلسترول را کاهش داده و از تجمع پلاکت‌ها در رگ‌های خونی جلوگیری می‌کند. نتایج دیگر نشان داده که عصاره چای سبز با مقدار بالای کاتچین باعث کاهش چربی بدن، فشار خون سیستولیک و کلسترول LDL می‌شود. همچنین مصرف نوشیدنی‌های غنی از کاتچین، بدون نگرانی از اثرات جانبی، چاقی و عوامل خطر بیماری‌های قلبی-عروقی را در کودکان کاهش می‌دهد (۵، ۱۰).
مطالعات اپیدمیولوژیک در کشورهای مختلف نشان داده‌اند که مصرف چای، مانند تمام غذاهای حاوی پلی‌فنول، فشار خون را کاهش می‌دهد. به‌عنوان مثال، در مطالعه‌ای روی بیش از ۲۰,۰۰۰ نفر در نروژ، فشار خون سیستولیک در مردانی که روزانه پنج یا بیشتر فنجان چای می‌نوشیدند، ۲.۱ میلی‌متر جیوه و در زنان ۳.۵ میلی‌متر جیوه کمتر بود. در مطالعه دیگری روی ۱,۵۰۷ مرد و زن در تایوان، پس از تعدیل سایر عوامل خطر مانند سبک زندگی، مصرف سدیم و قهوه، کاهش خطر ابتلا به فشار خون در افرادی که بیش از ۱۲۰ میلی‌لیتر چای سبز یا اولانگ در روز مصرف می‌کردند، مشاهده شد. اگرچه بسیاری از مطالعات نشان‌دهنده اثر کاهش فشار خون توسط چای هستند، برخی از مطالعات این رابطه را تأیید نمی‌کنند (۱۵).
چای و سلامت شناختی (Tea and Cognitive Health)
مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که چای تأثیر مثبتی بر سلامت شناختی مغز افراد مسن دارد. در این مطالعات رابطه معکوسی بین مصرف چای و نرخ ابتلا به زوال عقل، آلزایمر و پارکینسون مشاهده شده است. به عبارت دیگر، افراد مسن که محصولات حاوی فلاونوئید بالا مانند چای را در رژیم غذایی خود گنجانده بودند، در آزمون‌های شناختی عملکرد بهتری داشتند. این اثر مثبت احتمالاً به کاتچین‌ها و L-theanine موجود در چای مرتبط است، اما برای نتیجه‌گیری قطعی تحقیقات بیشتری لازم است (۱۶).
چای و سلامت استخوان‌ها (Tea and Bone Health)
مطالعات نشان داده‌اند که زنانی که ۶۵ سال یا بیشتر دارند و به‌طور منظم چای می‌نوشند، تراکم مواد معدنی استخوان بیشتری نسبت به افرادی که چای نمی‌نوشند دارند. همچنین گزارش شده که عادت به نوشیدن چای تأثیر محافظتی در برابر خطر شکستگی لگن پس از ۵۰ سالگی در افرادی که به‌طور منظم چای مصرف می‌کنند دارد (۵).
هشدار (Caveat)
مانند هر ماده غذایی یا نوشیدنی مفید، از جمله آب، مصرف بیش از حد چای نیز می‌تواند مضر باشد. این قانون در مورد چای نیز صدق می‌کند. در حالی که افراد سالم می‌توانند روزانه بین ۴ تا ۱۰ فنجان چای مصرف کنند، افراد بزرگسال و زنان باردار که به کم‌خونی ناشی از فقر آهن یا عدم تحمل کافئین دچار هستند، باید طبق توصیه پزشک خود عمل کنند.
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که اگرچه مصرف چای بر جذب آهن هم (heme iron) موجود در گوشت و فرآورده‌های گوشتی تأثیری ندارد، اما به‌طور قابل توجهی در دسترسی زیستی آهن غیرهم (non-heme iron) از سایر غذاها تأثیر منفی می‌گذارد. از سوی دیگر، برخی مطالعات in vivo نشان داده‌اند که اسید سیتریک و اسید آسکوربیک (ویتامین C) جذب آهن غیرهم را افزایش می‌دهند. همان‌طور که می‌دانید، مرکبات، به‌ویژه لیمو، منابع اصلی و طبیعی اسید سیتریک و آسکوربیک هستند. بنابراین، به‌ویژه برای گیاه‌خواران، توصیه می‌شود که چای را حداقل یک ساعت پس از وعده غذایی بنوشند. برای افرادی که می‌خواهند بلافاصله بعد از غذا چای بنوشند، اضافه کردن یک برش لیمو پیشنهاد می‌شود (۵، ۱۸، ۱۹).
